2.3. Verbetering van de veerkracht en de crisisparaatheid
De eengemaakte markt is onze belangrijkste bron van veerkracht, ook al hebben recente gebeurtenissen uitgewezen dat zij niet immuun is voor schokken. Hoewel de economie tijdens de pandemie een aanzienlijke veerkracht vertoonde, heeft het herstel ertoe geleid dat sommige bedrijven moeite hebben om de groeiende vraag bij te houden, omdat zij nog bezig zijn hun toeleveringsketens te herstellen en naar uitgangsmaterialen en beschikbaar en gekwalificeerd personeel te zoeken. De daaruit voortvloeiende prijsdruk heeft er – in combinatie met de hoge energieprijzen – toe geleid dat de inflatie hoger uitvalt dan verwacht en dit drukt op de koopkracht van de huishoudens.
De meeste toeleveringsketens bleken sterk en pasten zich aan de ongekende economische schok aan. Enkele industriële ecosystemen zijn echter sterk getroffen door tekorten en verstoringen van de toelevering, met aanzienlijke gevolgen voor de economie in haar geheel. De geactualiseerde industriestrategie 22 heeft geholpen om gebieden te identificeren waarop we strategische afhankelijkheden 23 hebben die moeten worden aangepakt. Het tweede verslag over de strategische afhankelijkheden en capaciteiten van de EU 24 bevat een grondiger beoordeling van grondstoffen 25 van strategisch belang en chemische stoffen. Ook worden er nieuwe gebieden in beoordeeld, namelijk cyberbeveiliging, IT-software en fotovoltaïsche panelen. Het verslag bevestigt de vooruitgang die dankzij internationale partnerschappen, industriële allianties, belangrijke publieke en private investeringen en passende regelgevingsvoorstellen is geboekt bij het aanpakken van de strategische afhankelijkheden die bij de eerste evaluatie waren vastgesteld.
Diversificatie en openheid zijn essentiële aspecten van een veerkrachtige Europese economie. De huidige geopolitieke instabiliteit en de steeds snellere klimaatverandering tonen aan dat lidstaten en regio’s die sterk afhankelijk zijn van een beperkt aantal economische activiteiten of aanbieders, vaker schokken ondervinden en daar minder goed tegen zijn opgewassen 26 . Om diversificatie en concurrentievermogen te ondersteunen, moet de EU open blijven staan voor handel, het multilaterale handelssysteem versterken en actief gebruikmaken van de handelsbeleidsinstrumenten waarover zij beschikt, waaronder vrijhandelsovereenkomsten en maatregelen om verstoring van de handel tegen te gaan. De geloofwaardigheid en de belangen van de EU hangen af van haar vermogen om overeenkomsten uit te onderhandelen en te sluiten en die ook doeltreffend uit te voeren en te handhaven. Tegelijkertijd moeten bedrijven hun toeleveringsketens diversifiëren om de risico’s voor de grondstofprijzen, de kwaliteit en de aanvoer te beheersen. Het mededingingsbeleid en de handhaving ervan spelen in dit verband een belangrijke rol.
De transitie naar een economie en bedrijfsmodellen die groener, digitaler en veerkrachtiger zijn, begint gestalte te krijgen in Europa. Er ontstaan belangrijke investeringskanalen die het industriële leiderschap van Europa op het gebied van de technologieën van de toekomst kunnen bevorderen. In het jaarverslag over de eengemaakte markt 2022 27 wordt de balans opgemaakt van de investeringsvolumes voor bepaalde producten en technologieën die een cruciale, faciliterende rol spelen voor de meeste industriële ecosystemen en het concurrentievermogen van de industrie van morgen. Het verslag heeft betrekking op de volumes van investeringen in grondstoffen, fotovoltaïsche zonne-energie, batterijen, schone waterstof, groen staal, cement, chemische stoffen, clouddiensten en cyberbeveiligingsprojecten.
Industriële allianties kunnen een belangrijke rol spelen bij het mobiliseren van actoren en investeringen op strategische gebieden, het in kaart brengen van regelgevingsbelemmeringen en faciliterende factoren en het opbouwen van een geschikte projectenpijplijn. Bestaande industriële allianties, zoals weergegeven in onderstaande grafiek, zijn van groot belang gebleken voor de versterking van de Europese capaciteiten (bv. op het gebied van batterijen). Zij leveren tastbare resultaten op door de Europese, nationale en particuliere hervormings- en investeringsprioriteiten op elkaar af te stemmen.
Grafiek 2: Overzicht van industriële allianties
Bron: Diensten van de Commissie, afbeelding 11 van SWD(2022) 40 final.
Belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang (IPCEI) kunnen publieke en private investeringen helpen stimuleren door in de hele Unie onderzoek, innovatie en de eerste industriële toepassing te ondersteunen. De lidstaten werken niet alleen aan het bestaande IPCEI voor batterijen en het eerste IPCEI inzake micro-elektronica, maar onderzoeken ook of er nieuwe IPCEI’s kunnen worden ontwikkeld op het gebied van cloud en waterstof en aanvullende IPCEI’s op het gebied van micro-elektronica en connectiviteit.
Op het gebied van halfgeleiders omvat de onlangs voorgestelde Europese Chipwet 28 een uitgebreide reeks maatregelen om de voorzieningszekerheid, de veerkracht en het technologisch leiderschap van de EU te versterken. Ter verwezenlijking van deze doelstellingen wordt er met deze wet geprobeerd om, samen met de lidstaten en de internationale partners van de Unie, meer dan 43 miljard EUR aan publieke en private investeringen te mobiliseren en maatregelen te nemen om te voorkomen dat de toeleveringsketen in de toekomst wordt verstoord en om op dergelijke verstoringen voorbereid te zijn en daar snel op te kunnen reageren.
Om de technologische voorsprong van Europa verder te vergroten en zijn industriële basis te ondersteunen, zullen de EU en haar lidstaten ook aanzienlijk meer moeten investeren in de Europese defensie- en ruimtevaartindustrie, onder meer op het gebied van cyberdefensie. De invasie van Oekraïne laat duidelijk zien dat de Unie, wil zij het vermogen behouden om op te treden en verantwoordelijkheid te nemen voor haar eigen veiligheid, haar veerkracht moet versterken en strategische capaciteiten moet ontwikkelen, onder meer met betrekking tot energie, defensie en cyberbeveiliging. Wat cyberveerkracht betreft, moet de EU haar collectieve paraatheid vergroten, het gezamenlijk situationeel bewustzijn coördineren en haar capaciteit voor operationele bijstand versterken, onder meer via de voorgestelde gezamenlijke cybereenheid, en een Europese infrastructuur van SOC’s (Security Operations Centres) tot stand brengen. De onlangs goedgekeurde ruimte- en defensiepakketten 29 hebben tot doel concrete maatregelen vast te stellen ter ondersteuning van de ambities van de Unie op het gebied van het ruimtevaart- en defensiebeleid. Deze initiatieven zullen ook synergieën tussen de civiele en de defensie-industrie bevorderen teneinde spin-offs en kruisbestuiving te maximaliseren.
Er zijn aanvullende gerichte investeringen gemobiliseerd om ons risicobeheersings- en reactievermogen in noodsituaties te versterken. Hiertoe is de Europese autoriteit voor paraatheid en respons inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (HERA) opgericht. Deze zal door het verzamelen van inlichtingen en het opbouwen van de noodzakelijke responscapaciteiten helpen anticiperen op potentiële gezondheidscrises. Wanneer zich een noodsituatie voordoet, zal HERA bijdragen aan de productie en distributie van geneesmiddelen, vaccins en medische apparatuur. Bovendien investeert de Unie via het EU4Health-programma ook in acties ter aanvulling van het optreden van de lidstaten op het gebied van ziektepreventie, gezondheidsbevordering, grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van gezondheid, veerkracht van gezondheidszorgstelsels en hulpbronnenefficiëntie. De Unie investeert ook in de ontwikkeling van de strategische rescEU-reserve van responscapaciteiten in het kader van het Uniemechanisme voor civiele bescherming, zodat we beter zijn voorbereid op toekomstige grootschalige crises. Daarbij gaat het onder meer om grensoverschrijdende gezondheids- en rampscenario’s die het gevolg zijn van door de klimaatverandering veroorzaakte rampen en nieuwe en opkomende dreigingen.
De recente ontwikkelingen hebben opnieuw het belang laten zien van een geïntegreerde en goed functionerende eengemaakte markt voor producten, arbeid, diensten en kapitaal, die essentieel is voor onze veerkracht. Geschat wordt dat verdere verbeteringen van de eengemaakte markt voor industrieproducten het bnp jaarlijks zou kunnen doen toenemen met 183 à 269 miljard EUR, terwijl verdere integratie van de dienstenmarkten het bnp met 297 miljard EUR per jaar zou kunnen laten stijgen. Alleen al deze stijgingen zouden de economische voordelen van de eengemaakte markt kunnen doen toenemen van 8 à 9 % tot ongeveer 12 % aan extra bbp 30 . Daartoe bevordert de Commissie actief de opheffing van ongerechtvaardigde belemmeringen, met name door middel van gecoördineerde werkzaamheden en dialoog met de lidstaten in het kader van de taskforce voor de handhaving van de eengemaakte markt. 31 De Commissie probeert, bijvoorbeeld via de bestaande kennisgevingsmechanismen, ook te voorkomen dat er nieuwe belemmeringen ontstaan en neemt zo nodig handhavingsmaatregelen.
Om de veerkracht van zijn eengemaakte markt te versterken, moet Europa beter in staat zijn de voorzieningszekerheid in noodsituaties te waarborgen. Om te zorgen voor meer uitwisseling van informatie, coördinatie en solidariteit bij het nemen van crisisgerelateerde maatregelen door de lidstaten, werkt de Commissie aan een voorstel voor een noodinstrument voor de eengemaakte markt. Het instrument voorziet in een mechanisme voor crisisparaatheid en -maatregelen waarmee de Unie kritieke tekorten aan producten kan aanpakken door producten sneller beschikbaar te maken (bv. door het vaststellen en delen van normen, versnelde conformiteitsbeoordeling) en de samenwerking op het gebied van overheidsopdrachten te versterken.
